ANKARA, Konya’dan sonra Türkiye’nin ikinci geniş ili ve Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti. Kuzeyde küçük bir parçası Karadeniz Bölgesi’ne girer (Kızılcahamam-Nallıhan yöresi). Kuzeyde Çankırı, Karabük ve Bolu, doğuda Kırıkkale, Kırşehir, güneyde Konya, Aksaray ve batıda Eskişehir illeriyle çevrilir. Yüzey Biçimleri: Denizden ortalama 1.000 metre yüksekte ve İç Anadolu bölgesinin az engebeli kuzey kesimindedir; yaklaşık olarak, doğudan Kızılırmak, batıdan Sakarya ile çevrelenir. İlin kuzeyini Köroğlu Dağları, güneyini ise Tuz Gölü sınırlar. Köroğlu Dağlarının en yüksek tepesi olan Yıldırım Dağı (2.044 metre) aynı zamanda ilin de en yüksek tepesidir. İkinci yüksek nokta olan Dedekaya tepesi (1.997 metre) İdris Dağı’nda yer alır. İlin diğer önemli yükseltileriyse şunlardır: Elmadağı (Elmalıdede Tepesi, 1.862 metre), Direk dağı (1.744 metre), Balaban dağları (Hızırtepe 1.688 metre). İlin % 27,5’ini dağlar, % 14,5’ini ovalar oluşturur. Güneyinde yer alan Haymana ovası, yer yer yayla niteliği gösterir; ova üzerindeki en yüksek nokta Karacadağ’dır (1.735 metre). Kentin yakınında yer alan Ankara ovası, hafif bir eğimle batıya doğru uzar. Kentin kuzeyinde yer alan Çubuk ovasını, aynı adı taşıyan çay sular. İldeki diğer önemli ovalar; Mürtet ovası, Polatlı ovası ve Beypazarı ovasıdır. İli sulayan akarsuların çoğu Sakarya ırmağına yönelir: Ilıcı deresi, Kirmir suyu, Seben çayı ve Ankara yakınlarında Bent deresi; Çubuk Suyu ve İncesu’yu alan Ankara (Engürü) Suyu bunların önemlilerindendir. Sakarya ırmağının yaklaşık 170 km’si il sınırları içinde kalır. Kızılırmak ise Şereflikoçhisar’ın doğusundan girer; 250 km’si il içinde akar, 110 km’lik bölümü Kırşehir-Ankara sınırını çizer. İl sınırları içinde yer alan Hirfanlı Barajı, Kızılırmak üzerindedir. Çubuk Suyu üzerinde yer alan Çubuk Barajı aynı zamanda kentin içme suyu gereksinimini karşılar. İlde üç de göl bulunur. Tuz gölü, Mogan ve Eğmir adlarını alan bu göllerden Tuz gölü yurdumuzun ikinci büyük gölüdür. Yüzölçümü 1.620 km2 olan gölün denizden yüksekliği 899 metredir. Sığ bir göl olan Tuz gölünün derinliği 2 metreyi geçmez. Kaynakları az olan göl, aşırı buharlaşma nedeniyle yazın kurumaya başlar ve kalınlığı 30 cm’ye yaklaşan tuz katmanı bırakır. Mogan gölü 2,5 km2, Emir (Eğmir) gölüyse 1 km2’dir. İl içindeki Hirfanlı, Sarıyar, Çubuk I ve II, Bayındır, Kurtboğazı, Kesikköprü barajları da değişik boyutlarda göller oluşturur. İklim: İlde genel olarak karasal iklim tipi egemendir. Ancak, yer yer ayrımlar da göze çarpar. Örneğin, kuzey kesimde Karadeniz’in ılıman iklim tipi özelliklerine rastlanır. Gece ve gündüz ısı farklılığı yüksek olan Ankara’da yazın geceler serin, gündüzler sıcak geçer. Yağışlar azdır, ancak kış aylarında yoğun kar yağışı görülür. Yağışların üçte biri ilkbaharda, üçte biri de kışın olur. En az yağış, yaz aylarındadır. Mayıs ayında birkaç saat süren ünlü kırkikindi yağmurları öğleden sonra görülür. Yılın ortalama 10 günü fırtınalı geçer. Sis ise yılda 30 gün dolayındadır. Bitki Örtüsü: Bölgenin bitki örtüsünü bozkır bitkileri oluşturur. Kuzeyde seyrelmiş kurakçıl orman kalıntıları yer alır. Bu ormanlarda karaçam ve sarıçam çoğunluktadır. Kentin çevresi Cumhuriyet sonrası hızla ağaçlandırılmıştır. Orman bakımından zengin değildir. Kızılcahamam, Çubuk, Çamlıdere yöresinde Sarıçam, Karaçam, Gürgen, Ardıç, Köknar; Ayaş, Beypazarı, Nallıhan yöresinde Çam ve Köknar; iki yöre arasında ise bozuk orman parçaları vardır. Yapılan ölçümlere göre 275.517 hektarlık orman alanının % 48,8’i bozuk baltalık, % 28,2’si normal koru, % 9,22’si bozuk koru, geri kalanı ise normal baltalıktır. Ekonomi: İlin kendine özgü Ankara (tiftik) keçisi, Ankara kedisi, Ankara tavşanı ünlüdür. İl topraklarındaki demir, manganez, jips, çimento hammaddesi, feldispat, magnezit, linyit içeren cevher yatakları ve madensuları önemli doğal kaynaklarıdır. Küçük çapta tarımsal üretim, tavukçuluk, arıcılık, ipekböcekçiliği yapılır. İl nüfusunun yaklaşık yüzde 79’u Ankara metropoliten alanında yaşar. Turistik Yerler: Ankara’nın simgesi sayılan Ankara Kalesi, Roma döneminden kalan Augustus Tapınağı, Alaeddin Camii, Ahi Elvan Camii, Arslanhane Camii, Cenabi Ahmed Paşa Camii, Hacıbayram Camii, İki Şerefeli Cami (Resulefendi Camii), Kurşunlu Cami, Saraç Sinan Mescidi ve Zincirli Cami, Kurşunlu Han, Mahmud Paşa Bedesteni (bugün Anadolu Medeniyetleri Müzesi) ve Karacabey Hamamı (1444), Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk’ün anıtmezarı Anıtkabir (1953), Anadolu Medeniyetleri Müzesi (1967), Etnoğrafya Müzesi (1930), Tabiat Tarihi Müzesi (1968), Çankaya Atatürk Müzesi, Anıtkabir Atatürk Müzesi, İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi (1961), Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi (1980). Ayaş: Ayaş İçme ve Kaplıcası (madensuyu, tesisler). Haymana: Haymana Kaplıcası. Kızılcahamam ve yöresi: Şifalı olduğuna inanılan kaplıcalar ve maden suları, Soğuksu Millî Parkı, Çamkoru dinlenme yeri. Polatlı ve yöresi: 21 km batısında Frigya’nın başkenti Gordion kalıntıları.
ANKARA (06)
Türkiye’nin başkenti, Ankara ilinin merkezi, Türkiye’nin ikinci büyük kenti. Türkiye’yi Avrupa’ya ve Ortadoğu’ya bağlayan karayolu üzerindedir. Ankara Büyükşehir Belediyesi Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Keçiören, Mamak, Sincan ve Yenimahalle ilçelerini kapsar. Yüzölçümü 24.521 km2, nüfusu 3.203.362 (2000). Kentin adı çeşitli tarihlerde, Anbulla, Anbura, Ankas, Anber, Engür, Aguribde, Ankyra, Angora, Engürü, Anku ve Angara şeklinde yazılmıştır. MÖ 2. binde Ankara, Hititler tarafından ilk yerleşme yeri olarak seçildi. Bunu Lidya, MÖ 334’te Makedonya, Selevkos ve MÖ 3. yüzyılda Galatlar izledi. Bunların bir bölümü olan Teytosaglar Ankara’yı merkez yaptılar. MÖ 2. yüzyılda Romalılar’ın eline geçen kent ve yöresi, Roma İmparatoru Neron zamanında metropollük merkezi hâline getirildi ve 1073’e kadar Hristiyanlığın belli başlı merkezlerinden biri hâline geldi. Bu tarihte Türkler’in eline geçen kent, 1101’de Haçlı Seferleri sırasında elden çıktıysa da 1127’de tekrar fethedildi. Önce Danişmentliler’e, daha sonra da Anadolu Selçuklu Devleti’nin sınırları içine katıldı. İlhanlı egemenliğine giren Anadolu ile birlikte Ankara da İlhanlılar’a bağlı valiler tarafından yönetilmeye başlandı. 1354’te Osmanoğlu Süleyman Paşa tarafından ele geçirildi. Ahilik örgütünün merkezi hâlindeki Ankara daha önce Anadolu’nun Türkleşmesi ve Müslümanlaşmasında önemli bir rol oynamıştı. Tarihin en büyük meydan savaşlarından olan Ankara Meydan Savaşı 1402’de bu yörede yapıldı. Kent ve yöresi Timur’un egemenliği altında kaldı. Daha sonra Çelebi Mehmed tarafından Osmanlı topraklarına katıldı. 1451’de Anadolu Beylerbeyliği’nin merkezi Kütahya’ya taşınıncaya dek merkezlik yapan Ankara, Tanzimat sonrası yapılan düzenlemeyle vilâyet merkezi yapıldı. Mustafa Kemal ve arkadaşları Heyet-i Temsiliye ile 27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelerek Türk bağımsızlık savaşını başlattılar. İstanbul’da Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı İngilizler tarafından dağıtılınca Türk Milleti’nin bağımsızlık davasında hukuksal gücünü aldığı ilk TBMM 23 Nisan 1920’de burada toplandı. Bağımsızlık savaşının yönetildiği kent olan Ankara 13 Ekim 1923’te Türkiye’nin resmî başkenti ilan edildi. Cumhuriyet döneminde hızlı gelişmesini sürdürdü. Ankara’nın çevresinde geliştiği Ankara Kalesi’nin yapılış tarihi bilinmemektedir. Şehirdeki en eski kalıntılar Frigya döneminden kalmadır. Augustus Tapınağı, Roma Hamamı ve İulianus Sütunu (Belkis Minaresi) Roma dönemi kalıntılarıdır. Bizans dönemi kalıntılarının en önemlisi Klemens Kilisesi’dir (5. yüzyıl). II.Kılıç Arslan’ın oğlu Muhiddin Mesud Şah’ın İç Kale’de yaptırdığı Alaeddin Camii (1198), Anadolu Selçuklu ağaç işçiliğinin seçkin örneklerindendir. Arslanhane Camii (Ahi Şerafeddin Camii, 13. yüzyıl), Ahi Elvan Camii (1382) ve Arslanhane ile Ahi Şerafeddin (1330) tekkeleri, Selçuklu üslubundaki diğer önemli yapılardır. Osmanlı dönemi özgün yapılarından biri, Hacıbayram Camii’dir (1427). Erken Osmanlı Bursa üslubundaki Karacabey Camii (1427), türbe, hamam ve çeşmesiyle birlikte bir külliye olarak inşa edilmiştir. Kimi tezkirelerde Mimar Sinan’ın eseri olarak gösterilen Cenabiahmedpaşa Camii, taş işçiliğiyle dikkat çeker. Kurşunlu Cami (16. yüzyıl) klasik Osmanlı üslubunda inşa edilmiştir. Zincirli Cami (1687), ahşap bezemeleriyle ünlüdür. Osmanlı dönemi yapısı olan Mahmudpaşa Bedesteni (1464-1471), günümüzde Anadolu Medeniyetleri Müzesi olarak kullanılmaktadır. Bedestenle birlikte inşa edilen Kurşunlu Han, Çengel Han (1522), Sulu Han (1685) ve Nasuhpaşa Hanı (1613) klasik planlı hanlardır. Cumhuriyet dönemi yapıları arasında I. Ulusal Mimarlık Akımı’nın seçkin örneklerini oluşturan Etnografya Müzesi (1926), bugünkü Gümrükler Genel Müdürlüğü (1927), Ankara Palas (1928), İş Bankası Genel Müdürlüğü (1928), Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü (1929), Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi (1930) gibi yapılar sayılabilir. Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü (1941), Atatürk’ün anıtmezarının yer aldığı Anıtkabir (1953) ve Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi (1947), II. Ulusal Mimarlık Akımı’nı yansıtan önemli yapılardır. Atatürk Anıtı (1927), Zafer Anıtı (1927), Cumhuriyet Anıtı (1927), Güven Anıtı (1935) da Cumhuriyet dönemi eserleridir.
ANKARA
Yüzölçümü : 24.521 km2
Nüfusu : 4.007.860 (2000)
İlçe sayısı : 24
İl trafik kodu : 06
ANKARA’NIN İLÇELERİ
İlçe İlçe Nüfusu
Altındağ 407.101
Çankaya 769.331
Etimesgut 171.293
Gölbaşı 62.602
Keçiören 672.817
Mamak 430.606
Sincan 289.783
Yenimahalle 553.344
Akyurt 18.907
Ayaş 21.239
Bala 39.714
Beypazarı 51.841
Çamlıdere 15.339
Çubuk 75.119
Elmadağ 43.374
Evren 6.167
Güdül 20.938
Haymana 54.087
Kalecik 24.738
Kazan 29.692
Kızılcahamam 33.623
Nallıhan 40.677
Polatlı 116.400
Şereflikoçhisar 59.128
Toplam (2000): 4.007.860