ALTINORDA DEVLETİ, (Altınordu Devleti ya da Kıpçak Hanlığı diye de anılır), Hazar Gölü ile Karadeniz’in kuzeyinde kurulan bir Türk-Moğol devleti (1227-1502). Moğol İmparatoru Cengiz Han, Deşti Kıpçak olarak bilinen bugünkü Güney Rusya topraklarını büyük oğlu Cuci’ye vermiş; İmparatorluğun sınırları çizilmemiş bu batı bölümünün sınırları, Cuci’nin ölümü üzerine oğlu Batu Han’ın başlattığı seferlerle Hazar Denizi ve Karadeniz’in kuzeyinde kalan geniş bozkırların da Moğolların eline geçmesiyle daha da genişlemişti. Batu Han, Kıpçaklar ve Macarların egemenliklerine son verirken ele geçirdiği ülkelere “Cuci Ulusu” adını vermişti. Çok geçmeden bu topraklar ikiye bölündü; doğuda kalanlar Cuci’nin diğer oğlu Orda’ya verilerek Gök-Orda adını; batı bölgesi ise Batu Han’ın egemenliğinde Ak-Orda (daha sonra Altın-Orda) adını aldı. Batu Han, Kafkaslar’da yeni akınlara girişti ve ülkesinin sınırlarını Azerbaycan’a kadar genişletti. 1256’da ölen Batu Han’ın yerine geçen iki oğlu da birbiri ardından ölünce Berke Han tahta çıktı (1257). Müslümanlığı benimseyen ilk Moğol hanı olan Berke, Mısır’daki Memlûklerle işbirliği yaparak, Moğol İmparatorluğu’nun bir başka kolu olan İran’daki İlhanlılarla savaştı. Başkenti, Saray Batu’dan Saray Berke’ye taşıdı. İlhanlılara karşı giriştiği savaşlardan bir sonuç alamayan Özbek Han döneminde başlayan iç ayaklanmalar devleti zayıflattı. 1360-1380 yılları arasında on dört han tahta çıktı. Bu kargaşalıklar sırasında Ak-Orda Hanı Toktamış, Altınorda Devleti’nin egemenliğini ele geçirererek iki devleti birleştirdi ve imparatorluktaki kargaşayı şiddetle bastırdı. Ancak Timur’la giriştiği savaşta (1395) yenildi ve tahtını Timur’un oğlu Timur Kutluk’a bırakarak kaçtı. Timur Kutluk’un (1395-1400), tahtını yeniden elde etmek isteyen Toktamış’ın oğlu Kerim Berdi’ye yenilmesi, Altınorda’nın dağılışını hızlandıran önemli bir başlangıç oldu. Hızla topraklarını kaybeden Altınorda Devleti’ne, Kırım Hanı Mengli Giray son verdi (1502). Altınorda Devleti’nin dağılışıyla birlikte Kırım, Kazan, Astrahan, Sibir ve Nogay hanlıkları ortaya çıktı. Ancak, bu hanlıklar bir süre sonra Ruslar tarafından ortadan kaldırıldı. Bunlardan sadece Kırım Hanlığı 1477 yılında Osmanlı Devleti’ne bağlandı. Altınorda, başlangıçta bir Moğol devletiydi; üzerinde kurulduğu Kıpçak-Kuman Türklerinin etkisiyle Türkleşti ve hanlar, Kıpçak hanları diye anılmaya başlandı. Rusları yaklaşık iki yüz elli yıl egemenlikleri altında tutan Altınorda Devleti, Ortodoks Kilisesi’ne özerklik tanımıştı. 13. ve 15. yüzyıllarda siyasî, ekonomik ve kültürel yönden gerek Türk dünyasının ve gerekse Doğu Avrupa’nın en önemli devletlerinden biri olan Altın Orda Devleti, bir kanun devleti olması yönüyle de dikkati çeker. Askerlik, tarım, ekonomi, ticaret, vergi gibi alanların özel kanunları vardı. Yönetim şekli, genel olarak eski Türk devletlerinin yönetim şekline benzemekteydi.

ALTINORDA DEVLETİ

(1242-1502)

· Cengiz Han’ın torunu Batu Han tarafından, Kırım, Kafkasya ve Sibirya’yı kapsayan geniş bir bölgede kurulmuştur.

· Merkezi Saray şehridir.

· Berke Han’ın müslüman olmasıyla, ülkenin İslamlaşma süreci başlamıştır.

· Ruslar’ın güçlenmesini ve Karadeniz’e inmesini önlemişlerdir.

· Timur’un saldırıları sonucu parçalanmış ve yerine Kazan, Sibir, Hokand ve Kırım gibi hanlıklar kurulmuştur.