AĞRI, (eski adı Karaköse), Doğu Anadolu’da, Yukarı Murat bölümünde yer alan il. Kuzeyde Kars ve Iğdır, batıda Erzurum ve Muş, güneyde Bitlis ve Van illeriyle ve doğuda ise İran’ın kuzeybatı kesimiyle sınırlanır. Yüzey Biçimleri: İl toprakları kuzeydoğudan güneybatıya doğru eğilimlidir. Topraklarının büyük bölümü volkanik dağlarla kaplıdır. Tektonik ovalar, il topraklarının 1/3’ünü kaplar. Eleşkirt, Diyadin, Beyazıt ovaları Murat ırmağının geçtiği geniş bir havzada yer alır. İki yanından Taşlıçay ve Körçay geçer. İl merkezi Karaköse, Ziyaret Dağı ile Köse Dağları’nın çevrelediği Eleşkirt Ovası’nda 1.640 metre yükseltide kurulmuştur. İle adını veren Büyük Ağrı (eski Ararat, 5.137 metre) ile güneydoğusundaki Küçük Ağrı (3.925 metre) dorukları arasında tabanı 2.700 metre olan Serdalbulak beli bulunur. Nuh efsanesi ile ünlü Ağrı Dağı’ndan başka Aras Dağları dizisine giren Köse Dağı (3.440 metre), Aşağıdağ (3.270 metre), Hama Dağı (3.243 metre), Ziyaret Dağı da (3.000 metre) bu yörededir. Fırat’ın başlıca kollarından biri olan Murat ırmağı bu dağlardan çıkar, doğu-batı yönünde akarak Muş ili topraklarına girer. Aras Dağları’nın güneyini izleyerek İran’da Aras’a dökülen Sarısu (Zankimar Çayı) ilin kuzeydoğu kesimini sular. İl merkezinin doğusunda Balık Gölü (25 km²) ile Doğubeyazıt’ın kuzeyinde Şeyhli Gölü, fazla sularını Balık Çayı aracılığıyla Doğubeyazıt üzerinden Aras’a boşaltır. İklim: İlde karasal iklim egemendir. Kışlar çok sert geçer. Türkiye kentleri içinde en düşük sıcaklık bu ilde saptanmıştır. Yılın ortalama 116 günü karla kaplıdır. Yağışlar daha çok ilkbahar ve kış aylarına rastlar. Hakim rüzgâr kuzeydoğu yönünden eser. Bitki Örtüsü: Bozkır görünümündedir. Ekonomi: Türkiye’nin en geri kalmış illerinden biridir. Yeraltı kaynakları açısından yoksul olan ilde asbest, kükürt ve süngertaşı yatakları bulunur. Diyadin’in güneyinde şifalı madensuları çıkar. 1968’de kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınmasına karşın sürekli göç verir. İlin ana geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Sanayi çok az gelişmiştir. Un, yem ve şeker fabrikalarıyla et kombinası bulunur. Turistik Yerler: Ağrı ve yöresi: Kentin yaklaşık 20 km doğusunda Küpkıran Kalesi veya Hanebegöl Kalesi. Doğubeyazıt ve yöresi: Şehrin eski kurulduğu yerin yakınlarında İshakpaşa Sarayı (1685-1785, Çıldır beyi İshak Paşa’nın yaptırdığı sarayın 366 odası, camisi, divan odası, mutfağı, hamurhanesi, fırını, ahırları ve hamamı vardır); saraya bitişik cami; avlusunda Anadolu Selçuklu kümbetlerini anımsatan türbe; Doğubeyazıt Kalesi. Eleşkirt: Eleşkirt Kalesi. Patnos ve yöresi: Giriktepe’de Urartu Sarayı kalıntıları. Patnos’un 2 km dışında, Anzavurtepe’de antik kent kalıntıları (MÖ 8. yüzyıl).

AĞRI (04)

Doğu Anadolu’nun doğusunda kent ve aynı adı taşıyan ilin merkezi. İran’ı Trabzon Limanı’na ve Avrupa ülkelerine bağlayan karayolu üzerinde yer alır. Gürbulak sınır kapısına 152 km, Trabzon’a 485 km uzaklıktadır. Yüzölçümü 1.497 km², nüfusu 119.743 (2000). Adını, yörede bulunan dağdan alır. Kent ve yöresinin ilk bilinen sakinleri Urartulardır. Bunların kente egemenlikleri MÖ 8. yüzyıla dek sürdü. Daha sonra kent ve yöresini sırasıyla Kimmerler, Pers, Makedonya, Part, Sasani, Arap ve Roma devletleri ele geçirdi. 395’te Bizans’ın payına düşen Ağrı, Araplar tarafından fethedildiyse de 10. yüzyılda Bizans tarafından tekrar alındı. 1157’den sonra Irak Selçukluları, İldenizoğulları, Harizmşahlar, Timur, Karakoyunlular, Safeviler ve en son Osmanlı Devleti’nin sınırları içine alındı. Bu dönemde merkez Doğubeyazıt’a taşınınca eski önemini yitirdi. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında bir ara Rusların eline geçti. Kurtuluş Savaşı yıllarında sıkıntılı günler yaşadı. Özellikle Ermeni çeteciler tarafından yakılıp yıkıldı. Kâzım Karabekir Paşa, Misak-ı Millî sınırları içine alınan Ağrı’yı kurtardı. Cumhuriyet döneminde il merkezi yapıldı. İl ve yöresinde, İshak Paşa Sarayı, Halidi Mabedi, Kan Kalesi, Anzavur Tepesi gibi görülecek tarihî eserler yanı sıra cami, mescit, han, hamam, türbeler dikkati çeker.

AĞRI

Yüzölçümü           :  11.470 km²

Nüfusu                 :  528.744 (2000)

İlçe sayısı             :  8

İl trafik kodu         :  04

AĞRI’NIN İLÇELERİ

İlçe                                İlçe Nüfusu

Merkez                       119.743

Diyadin                         40.768

Doğubeyazıt                105.754

Eleşkirt                         48.892

Hamur                          22.052

Patnos                        135.100

Taşlıçay                        21.839

Tutak                           34.596

Toplam (2000):                 528.744