AKKOYUNLULAR, 15. yüzyılda Doğu Anadolu, Azerbaycan ve Irak’ta hüküm süren bir Türkmen hanedanı. Akkoyunluların soyu, Oğuzların Bayındır boyuna bağlanır. Bu nedenle kurdukları devlet Bayındıriye adıyla da anılmıştır. Bazı tarihçilere göre Bayındır boyu, Karakoyunlular ile birlikte 13. yüzyılın sonlarında Maveraünnehir’den Azerbaycan ve Doğu Anadolu’ya göç ettiler. 15. yüzyıl başlarında bağımsız bir devlet kurdular. Diyarbakır yöresini anayurt seçtiler ve topraklarını Horasan, Fırat ve Kafkas Dağları’ndan Basra Körfezi’ne kadar genişlettiler. Akkoyunlu Devleti’nin en ünlü hükümdarı Uzun Hasan’dır. 1453’te başa geçen Uzun Hasan, en büyük düşmanları olan Karakoyunlularla girdiği savaşta onları yenip topraklarını ele geçirdi (1467). İki yıl sonra Timur’un torunlarından Ebu Said Mirza’yı da yenerek devletin sınırlarını genişletti. Osmanlılarla savaşan Venediklilerle anlaştı. Karaman Beyliği’ni korumak için Konya üzerine asker gönderdi. Fakat ordusu, Fatih’in oğlu Konya valisi Şehzade Mustafa tarafından mağlûp edildi (1472). 1473’te Anadolu’ya düzenlediği ikinci seferinde, Otlukbeli’de Fatih Sultan Mehmed tarafından kesin yenilgiye uğratıldı. Uzun Hasan, bu yenilgi sonrası Akkoyunlu merkezini Diyarbakır’dan Tebriz’e taşıdı. Bu savaştan 5 yıl sonra Uzun Hasan öldü, yerine geçen oğulları ve torunları zamanında Akkoyunlu Devleti taht kavgalarıyla iyice zayıfladı. Safevî hükümdarı Şah İsmail, anne tarafından bağlı bulunduğu Akkoyunlu hanedanının mirasçısı olduğunu ileri sürerek ülke topraklarının bir bölümünü savaşmadan ele geçirdi. 1501’de Elvend Mirza’yı, 1502’de Murad’ı yenerek Akkoyunlu Devleti’ne son verdi. Uzun Hasan ve oğlu Yakub, Tebriz ve Diyarbakır’ı birer bilim ve kültür merkezi yapmaya çalıştı; Uzun Hasan, Tebriz’de büyük bir cami yaptırdı. Celaleddin Devannî, İsa Savcı, Ali Kuşçu, İdris Bitlisî gibi bilim adamlarını ve sanatçıları koruyan Akkoyunlu hükümdarlarının kendileri de edebiyat, müzik ve tarihle uğraşmışlardır. Akkoyunlu sanatı büyük bir çeşitlilik gösterir. Bunun nedeni hem Anadolu sanatından, hem doğuda fethedilen bölgelerin sanatından, hem de Osmanlılardan etkilenmiş olmasıdır. Akkoyunlu sanatında en önemli merkez Diyarbakır ve Mardin’dir. Ancak Uzun Hasan’ın, başkenti Tebriz’e taşımasından sonra Diyarbakır’da mimarî faaliyetler azaldı. Diyarbakır’daki camiler genellikle küçük, ama gösterişli yapılardır; özellikle bezemeleri ve taş işçilikleri dikkati çeker. Mardin’deki en önemli Akkoyunlu yapısı Sultankasım Medresesi’dir (1487-1502). Bu anıtsal yapı, aslında medrese, cami ve türbeden oluşan bir külliyedir. 15. yüzyıldan Zeynelbey Türbesi’yle (Hasankeyf) Emirbayındır Kümbeti (Ahlat), türbe mimarîsinin ilginç örneklerindendir. Ayrıca Akkoyunlulardan koç biçiminde çok sayıda mezar taşı kalmıştır

AKKOYUNLULAR (1350 - 1502)

· Güneydoğu Anadolu’da Kara Yülük Osman Bey tarafından kurulmuştur.

· Merkezi önce Diyarbakır, daha sonra Tebriz olmuştur.

· Devletin en güçlü dönemi Uzun Hasan dönemidir.

· Uzun Hasan, Osmanlı Padişahı II. Mehmed (Fatih) ile yaptığı Otlukbeli Savaşı’nda (1473) yenilince, Akkoyunlu Devleti’nin siyasî gücü sarsılmıştır.

· Akkoyunlu Devleti’ne Safeviler son vermiştir.

· Dede Korkut hikâyelerinin ilk kez yazıya geçirilmesi ve Kur’an-ı Kerim’in Türkçeye çevrilmesi Akkoyunlular tarafından gerçekleştirilmiştir.