AFGANİSTAN, Orta Asya’da devlet. Kuzeyinde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan, kuzeydoğusunda Çin, doğusunda ve güneyinde Pakistan, batısında İran yer alır. Yüzey Biçimleri: Ülke doğudan batıya uzanan Hindikuş dağ silsilesiyle ikiye bölünür. Bu silsile Kâbil’in kuzeyinde 7.000 metreyi aşan yüksek doruklara ulaşır (Tiriçmir 7.697 metre). Kuzeyde Amuderya Vadisi’nde zengin otlaklar yer alır. Bu bölgenin önemli kenti Mezar-ı Şerif’tir. Batıda Heri Irmağı, aşağıda Farah Irmağı ve kolları Kandehar, Helmend ve Farah, ortada ve doğuda Kâbil Irmağı’yla kolları, ülkenin en önemli akarsularıdır. İklim ve Bitki Örtüsü: Isı değişkenliği, sert rüzgârlar, yağış azlığıyla karakterize edilir. Amuderya Vadisi’nde sıcaklık yazın 47 dereceye kadar yükselir. Kışın bu bölgelerde ısı -23-26 derece olur. Kandehar’da 10 derece dolayındadır. Yağışlar Aralık-Nisan ayları arasında yoğunlaşır. Orman bakımından yoksuldur. 2.000 metreden yükseklerde büyük ağaçlar, sedir ve çamlar; daha alçaklarda meşe yetişir. Yabanî köpekler, ayı, leopar ve Amuderya otlaklarında Moğolistan kaplanları başlıca yabanıl hayvan türleridir. Ekonomi: Tarım, vadilerde ve dağ eteklerinde yoğunlaşmıştır. Sulama, tahıl, pirinç ve pamuk tarımına imkân sağlar. Astragan elde edilen karakul cinsi koyun yetiştiriciliği yaygındır. El sanatlarında, özellikle halıcılıkta Herat, Kâbil ve Kandehar halıları çok ünlüdür. Ülke, yeraltı kaynakları bakımından zengindir (altın, kömür, demir, doğalgaz), ancak bu kaynaklar kara ve demiryollarının yetersizliği nedeniyle yeterince işletilememektedir. Tarih: Afganistan, ticaret yollarının kavşak noktasında bulunduğundan dolayı eski çağlardan beri pek çok akınlara uğradı. 1747’de Ahmet Şah Dürrani’nin başa geçmesiyle kurulan Afgan Krallığı, 1960’ta Zahir Şah döneminde meşrutî monarşiye dönüştü. 1973’te eski başbakan Muhammed Davut, bir darbeyle cumhuriyet ilan etti. 1978’de ülkede Nur Muhammed Taraki’nin başkanlığındaki Afganistan Demokratik Halk Partisi’nin (ADHP) yönetiminde sosyalist bir devlet kuruldu. ADHP daha sonra kendi içinde bölünmelere uğradı ve Hafızullah Amin, bir darbeyle Taraki’nin yerine geçti. Tüm bu karışıklık, Aralık 1979’da Sovyetler Birliği’nin, ADHP’nin kendi doktrinlerini savunan kanadına yardım etmek amacıyla ülkeye girmesi ve Babrak Karmal hükûmetinin yönetime gelmesiyle sonuçlandı. Bu durum ülke çapında bir ayaklanmaya neden oldu. Müslüman mücahitler Sovyet güçlerine karşı “cihat” ilan ettiler. Çıkan çatışmalarda on binlerce Afgan öldü; yaklaşık iki milyon Afganlı, Pakistan ve İran’a kaçtı. Mücahitlerin silâhlı direnişi özellikle 1984’te daha da yoğunlaştı. Sovyetler, BM Genel Kurulu’nun Afganistan’daki yabancı birliklerin çekilmesini öngören 2 Ocak 1984 tarihli kararını uygulamaya yanaşmadı. 1986’da ADHP Genel Sekreterliği’nden uzaklaştırılan Babrak Karmal’ın yerine geçen Muhammed Necibullah, ülkenin yeni önderi oldu. Sovyet birliklerine ve Kâbil hükûmetine karşı direnişi sürdüren güçler arasında Afgan Mücahitleri İslamî İttihadı ile Hizb-i İslamî yanında ADHP’nin halk kanadı da yer aldı. Sovyetler’in 13 Şubat 1989’da Afganistan’dan tamamen çekilmesinden sonra devam eden iç savaş sırasında direnişçi gruplar, 1992’de Kâbil’e girerek Necibullah yönetimine son verdiler. İslam Cumhuriyeti ilan edilen ülkede iç savaş durmadı. 1994’ten sonra güç kazanan Taliban hareketi, 1996’da Kâbil’e girdi ve katı bir İslamcı yönetim kurduysa da ülkedeki çatışmalar ve belirsiz durum devam etti. Çatışmalar nedeniyle ülke nüfusunun yaklaşık 1.5 milyonu Pakistan’a, 1.4 milyonu da İran’a göç etti. 2001 yılının sonlarında ABD öncülüğündeki bir uluslararası ittifakın müdahalesiyle devrilerek yerini geçici yönetime bıraktı. 9 Ekim 2004 tarihinde gerçekleştirilen seçimde Hamid Karzai, 30 yıldan sonra ilk kez seçimle gelen devlet başkanı oldu. Afganistan’da başta ABD olmak üzere birçok ülkenin askerî birlikleri mevcudiyetlerini sürdürmekteyken, yeni oluşturulan ve NATO yönetimindeki bir orduyla düzen sağlanmaktadır.
Resmî adı : Afganistan İslam Devleti
Yüzölçümü : 652.225 km2
Nüfus : 25.971.000 (2005)
Başkent : Kâbil
Resmî diller : Peştuca ve Derî dili
Din : İslam (resmî din); % 84 Sünnî, % 15 Şiî
Para birimi : Afgani (AFA)
