ATAY, FALİH RIFKI, (1894 İstanbul - 20 Mart 1971 İstanbul), gazeteci, yazar. Öğrenimini Mercan İdadîsi ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde tamamladı. Bir süre Sadaret Kalemi’nde kâtiplik ve Dahiliye Nezareti’nde Talât Paşa’nın hususi kalem memurluğunu yaptı (1912-1913). I.Dünya Savaşı’nda Dördüncü Ordu Kumandanı Cemal Paşa’nın özel isteği üzerine yedek subay talimgâhından Suriye’deki karargâhına hususi kâtip olarak alındı (1914); cephedeki bozgundan sonra savaşın son yılında Cemal Paşa’nın Bahriye nâzırlığına getirilmesi üzerine, hususi kalem müdürlüğüne atandı (1918). Bir süre Heybeliada Çarkçı Mektebi’nde Türkçe öğretmenliği yaptı. Necmeddin Sadak’la birlikte kurduğu Akşam gazetesinde (20 Eylül 1918), Millî Kurtuluş Savaşı’nı destekleyen yazılar yazdı. Daha sonra Ankara’da yayımlanan Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde başyazarlık görevine getirildi. Bolu’dan milletvekili seçilerek parlamentoya girdi (1923). Tek parti döneminde Cumhuriyet Halk Partisi’nin organı Ulus gazetesinde başyazarlık yaptı. 1923’te girdiği parlamentoda 1950’ye dek Ankara milletvekili olarak yer aldı. Bir süre Yeni İstanbul gazetesinde yazdıktan sonra Bedii Faik’le birlikte kurduğu Dünya gazetesinde başyazarlık yaptı (1952-1971). Gençlik yılları II.Meşrutiyet dönemine rastlayan çoğu yazar gibi, edebiyat ve politika ilişkilerinin iç içe göründüğü, eski ile yeninin savaştığı bir sorunlar döneminde yetişti. 19 yaşında Tanin gazetesinin yazı kadrosuna girdi; 24 yaşında Akşam gazetesinin kurucuları arasına katıldı. Önce İttihat ve Terakki liderlerinin, sonra Mustafa Kemal Paşa’nın yakınları arasında yer almakla, tarihimizin en hareketli iki dönemindeki olayları çok yakından izleme olanağı buldu. Kişiliğinin en belirgin özelliği, Batı uygarlığı ilkelerine ve Atatürk inkılâplarına inançla bağlı oluşudur. İnandığı fikirleri, Türkiye’nin bilincine varmış bir yazar olarak etkili biçimde dile getirdi. Türkçe anlatım, onun yazılarıyla en işlek, en kıvrak, en duru kimliğine kavuştu. Ayrıca gezi edebiyatımıza hem fikir hem de yöntem bakımından kendine özgü bir yenilik getirdi. Gezip gördüğü yerleri anlatışında geniş bir gözlem gücü, tarih ve kültür değerlerine özenle eğilişi dikkati çeker. Başlıca Eserleri: Fıkra: Eski Saat (1933), Niçin Kurtulmamak? (1953), Çile (1955), İnanç (1965), Kurtuluş (1966), Pazar Konuşmaları (1966), Bayrak (1970). Anı: Ateş ve Güneş (1918), Atatürk’ün Bana Anlattıkları (1955), Mustafa Kemal’in Mütareke Defteri (1955), Çankaya (1961), Barış Yılları (1963), Atatürk’ün Hatıraları: 1914-1919 (1965), Atatürk Ne İdi? (1968). Gezi: Faşist Roma, Kemalist Tiran, Kaybolmuş Makedonya (1930), Deniz Aşırı (1931), Yeni Rusya (1931), Moskova-Roma (1932), Bizim Akdeniz (1934), Taymis Kıyıları (1934), Tuna Kıyıları (1938), Hind (1944), Yolcu Defteri (1946), Gezerek Gördüklerim (1970). Biyografi: Boşveren İnkılâpçı (1954), Babanız Atatürk (1955). İnceleme: Atatürkçülük Nedir? (1966). Roman-Röportaj: Roman (1932).

FALİH R. ATAY’IN ESERİ

ÇANKAYA

Fatih Rıfkı Atay’ın Atatürk ile ilgili hatıraları (1961). Dünya gazetesinde yayımlanan “Atatürk Devri Hatıraları, 1918-1938”, önce iki cilt hâlinde çıktı; yeni basımı, Atatürk’ü doğumundan itibaren ele alan büyük boy tek cilt hâlinde yayımlandı (1970). Ayrı başlıklar taşıyan bağımsız bölümler “Bozgun” diye başlar, ikinci ciltte Cumhuriyet sonrasındaki uygulamalar ele alınır. Sohbet havasıyla yazılan hatıralar, tarihî ve sosyal olaylar içinde Atatürk’ün portresini verir, bunun yanı sıra gazeteci F.R. Atay’ın eleştirilerini dile getirir.