ANALİZ, çözümleme. Bileşik maddelerin, olayların, düşüncelerin ve duyguların, ögelerine ya da ilkelerine ayrılması. Bir cismin analizi, o cismin ilk ögelerine ayrıştırılması; bir kavramın analizi ise, o kavramın ilkelerine varılmasıdır. Sentezin karşıtıdır. Doğa bilimlerinde görünürdeki karmaşıktan görünmeyen basite geçmeye dayanır. Bir bileşiğin türlü etkenler yardımı ile kendisini oluşturan maddelere ayrılması kimyasal bir analizdir. Suyun analizinde su, kendini oluşturan hidrojen ve oksijen gibi daha basit maddelere ayrılır. Kimyasal analiz; maddeyi oluşturan cisimlerin cinsinin araştırılması yapıldığında nitel (kalitatif) analiz, miktarlarının araştırılmasında ise nicel (kantitatif) analiz adıyla ikiye ayrılır. Ruh biliminde, psikanaliz diye adlandırılan analiz, insan yaşamındaki başarısızlıkların ardında komplekslere dayanan gerekçeli güdüm arar. Bu güdüme de, bilinçaltının ortaya çıktığı düşleri analiz ederek ulaşır. Felsefedeki analiz, kavramların analizidir. Bu alanda başvurulan içdüşünsel analiz, genel anlamda düşüncenin yapısını ve koşullarını araştırır. Dilbilgisinde ise sözlerin ve sözcüklerin analizi yapılır.