ATABEYLER, Büyük Selçuklu Devleti’nin son dönemlerinde kurulan küçük beyliklerin adı. Bunların başlıcaları Azerbaycan ya da İldeniz Atabeyliği, Fars ya da Salguri Atabeyliği, Musul ve Halep Atabeylikleridir. Büyük Selçuklu Devleti’nin yanı sıra, Irak Selçuklu Devleti Hükümdarı Gıyaseddin Mesut, İldeniz Bey’i Azerbaycan valiliğine atadı. İldeniz, bir süre sonra bağımsızlığını ilan etti ve Azerbaycan Atabeyliği’ni kurdu (1146). Irak Selçuklularına baskı yaparak Aslan Şah’ı hükümdarlığa getirdi. Kendisi de Aslan Şah’ın atabeyi oldu. Azerbaycan Atabeyliği’ne Celaleddin Harzemşah son verdi (1225). Oğuzların Salur boyundan Salguri oğlu Sangur Bey, Selçuklulara başkaldırarak, başkenti Şiraz olan Fars Atabeyliği’ni kurdu (1147) ve dönem dönem Harizmşahların, Moğolların, İlhanlıların buyruğuna girdi. Son hükümdarı Abiş Hatun, Hûlagu’nun oğlu ile evlendi. Fars Atabeyliği 1286’da son buldu. Halep Atabeyliği’ni Nurettin Mahmut Zengî kurdu (1146). Zengî, Halep ve Urfa’yı Haçlılardan aldı. Kazandığı zafer ona büyük ün sağladı. Zengî, Selahattin Eyyûbi’yi yetiştirdi ve onun kumandasında bir ordu göndererek Mısır Fatimî Devleti’ne son verdi. Zengî’nin beyliği Eyyûbiler tarafından yıkıldı (1183). Musul Atabeyliği’ni Selçuklu Emiri Aksungur’un oğlu İmadeddin Zengî kurdu. 1233’te son Atabey II. Aslan Şah ölünce yerini veziri Bedrettin Lûlû aldı. Bu Atabeylik İlhanlılarca ortadan kaldırıldı.