ARTUKLULAR, Anadolu’nun fethi sırasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Artuk Bey’in oğullarının kurduğu beylik. Âmid (Diyarbakır), Hısnıkeyfa (Hasankeyf), Mardin ve Harput dolaylarında hüküm süren Türkmen sülâlesinin kurucusu Artuk Bey’dir. Suriye Selçuklu hükümdarı Tutuş, Artuk Bey’e, Kudüs’ün alınmasındaki hizmetlerinden ötürü Kudüs valiliğini verdi. Artuk Bey’in soyundan gelenler, Âmid-Hısnıkeyfa Artukluları, Mardin Artukluları ve Harput Artukluları adlarıyla üç ayrı beylik kurdular. Kudüs, Fatımîlerce işgal edilince Artuk Bey’in oğlu Muinüddevle Sökmen’e, Hısnıkeyfa verildi. Sökmen burada Âmid-Hısnıkeyfa Artukluları Beyliği’ni kurdu (1101-1231). Bu beylik Moğol istilâsıyla çöktü. Artuk Bey’in diğer oğlu İlgazi’nin kurduğu Mardin Artukluları Beyliği (1108-1409) bir ara Halep’i de denetim altına aldı. Bu beyliği Karakoyunlular ortadan kaldırdı. Artukoğullarından Belek, Süleyman, Davut, Karaaslan ve Nurettin Muhammed, Harput’ta kurulan Harput Artukluları (1185-1233) Beyliği’nde hüküm sürdüler. Bu beyliği Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubat ortadan kaldırdı. Göçebe Oğuz boyları üzerinde etkin olan Artukluları özellikle Haçlılara başarıyla karşı koydular. Artuklular, sahip oldukları ekonomik gücün büyük kısmını ülkelerinin imarına harcadılar ve ilmî, dinî ve sosyal amaçlı birçok eser inşa ettiler. Diyarbakır’daki Ulu Cami, Silvan’da Ulu Cami, Mardin’de Zinciriye ve Mecudiye medreseleri; Mardin’de Ulu Cami, Babüsur Camii ve Batman Çayı üzerindeki Malabadi Köprüsü, Artuklulardan günümüze kalan başlıca eserlerdir.