AZÎZ MAHMUD HÜDÂYÎ, (1572 İstanbul - 1634 Yeşilköy/İstanbul), Celvetî tarikatının kurucusu. Asıl adı Mahmud, mahlâsı Hüdâyî’dir. Öğrenimine Eskişehir Sivrihisar’da başladı; daha sonra İstanbul’a gelerek Ayasofya Medresesi’ne girdi. Halvetî şeyhlerinden Nâzırzâde Ramazan Efendi’nin öğrencisi oldu. Nâzırzâde, Edirne Selimiye Medresesi’ne atanınca yardımcısı olarak onunla birlikte önce Edirne’ye (1571), daha sonra da Mısır ve Şam’a gitti. Mısır’da bulunduğu sırada Şeyh Kerimeddin Halvetî’ye bağlandı. Bursa’da Cami-i Atik Mahkemesi naipliğine ve Ferhadiye Medresesi müderrisliğine atandı (1573). Şeyh Üftade’ye mürid oldu ve üç yıl sonra resmî görevlerinden ayrıldı. Şeyh Üftade’den hilâfet alarak Sivrihisar’a gitti. Bir süre Bursa’da kaldı ve şeyhinin ölümünden sonra İstanbul’a geldi. Fatih, Üsküdar Mihrimah Sultan ve Sultanahmet camilerinin vaizliklerinde bulundu. Üsküdar’da Celvetî tarikatının merkezi olan bir tekke yaptırdı (1589). Yaşamı boyunca sekiz padişah dönemi gördü ve tüm padişahların saygısını kazandı. Tekkesi, dönemin bilgin, şair ve musikişinaslarının toplanma yeri oldu. 1616’da açılan Sultanahmet Camii’nde ilk hutbeyi okudu. Şeriat sınırlarını aşan Sufîliğe karşı çıktı ve Şeyh Bedreddin’in görüşlerini eleştiren bir kitap yazdı. Yapıtlarında Celvetilik’in esaslarını, tarikata giriş yollarını ve tasavvufu anlattı ve tasavvufî halk edebiyatı türüne giren şiirler yazdı. Aruz ve hece kalıplarını kullanarak yazdığı şiirlerinde Yunus Emre’nin etkisi görülür. “Dîvan”ı ise, ilâhî tarzında yazdığı Türkçe şiirlerinden oluşmuştur. Aruz ve hece ile yazdığı şiirlerinin çoğu bestelenmiştir. Arapça ve Türkçe 30 kadar eseri bulunur. Eserlerinin çoğunu Arapça yazmıştır. Türkçe Eserleri : Dîvan-ı İlâhiyat : Tasavvufî ilâhî ve gazellerini topladığı kitabıdır. Tarikatnâme: Celvetî tarikatının özelliklerini anlatan manzum bir eserdir. Tezakir veya Mektubat : Dostlarına ve tarikat mensuplarına yazdığı mektuplar. Necatü’l Garîk : Manzum yazılmış olup tasavvufa ilişkin bazı konuları içerir. Evcibe-i Mutasavvıfâne : Kendisine yöneltilen sorulara verdiği cevaplar ve tarikat âdâbından bahseder. Miraciye : Hz.Muhammed’in Miraca çıkışını anlatır. Nesayıh ve Mevaiz : Nasihatlerinin ve sohbetlerinin toplandığı kitap. Şerh-i âlâ Kasideti’l-Vitriyye fi Medhi Hayri’l-Beriyye : Abdulkerim Halebî’nin kasidesinin Türkçe şerhidir. Halil Paşa’ya Mektupları, İznikli Ali Efendi’ye ve Belgradlı Ali Efendi’ye Mektupları.