ARKEOLOJİ, konusu, geçmiş kültürler hakkında, geride bıraktıkları maddî kalıntıları sistemli bir biçimde araştırarak ve yorumlayarak bilgi edinmek olan bilgi alanı. Arkeoloji, diğer bazı alanlarla, özellikle de Eski Çağ tarihi, sanat tarihi, dilbilim, insanbilim, nümismatik ve eski yazıtlar bilimiyle (epigrafi) sıkı ilişkileri olan bir daldır. Radyoaktif yaş belirleme yöntemlerini de kullanan arkeolojinin ilgi alanı, Pompei gibi eski kentlerden, balta sapları, çömlek, kumaş parçaları ve kemikler gibi görece daha basit konulara dek uzanır. Arkeolojinin karşılaştığı en büyük güçlüklerden biri de, bulunan kalıntıların ve onları bırakmış insanların yaşamlarının yeniden tasarımlanmasıdır. Bunun doğru bir biçimde yapılabilmesi için, söz konusu uygarlıkların ekonomilerinin hangi temel etkinlik üzerine kurulduğu, teknolojilerinin hangi aşamada olduğu, tapınma biçimleri, konuştukları dil, hangi topluluklarla ilişki içinde bulundukları ve gerilemelerinin nedenleri gibi soruların cevaplanması gerekir. Genç bir bilgi alanı sayılan arkeoloji, akademik bir disiplin olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıktı. Rönesans’la birlikte gelişen Roma ve Yunan hayranlığı, alışılmamış ve güzel olan ögelerde yoğunlaştı. İtalya ve Akdeniz kıyılarında eski yapıtlar toplayan gezginler, geçmişin anlaşılmasında çok önemli olabilecek birçok kalıntıyı, bu gerekçeyle değersiz saydılar ve yıkıp bozdular. 1764’tea, Alman sanat tarihçisi J. Joachim Winckelmann, “Eski Sanatın Tarihi” adlı yapıtını yayımladı. Winckelmann’ın Yunan kültürü karşısındaki coşkusu ve Yunan sanatı hakkında Roma kaynaklarına dayanarak yaptığı açıklamalar, 18. yüzyılda klasik antikite üzerine yoğunlaşmış ilgi açısından oldukça önemliydi. Bu ilgi, Herculaneum’da (1738-1765) ve Pompei’de (1784) yapılan kazılarla zaten canlanmıştı. Aynı zamanda Roma’da da araştırmalar sürdürülüyordu. 18. yüzyıl, arkeoloji açısından çok önemli bir keşifle sonuçlandı: Mısır’daki St. Julien kalesini onarmakta olan I.Napoleon’un askerleri, Rozet Taşı’nı buldular. Üzerinde iki dilde, üç değişik el yazısıyla kazınmış yazıtlar bulunan taş, Mısır hiyeroglifinin yorumlanmasının yolunu açtı. 1803-1812 yılları arasında Lord Elgin, Parthenon’un frizlerindeki mermer heykelleri buldu. Rozet Taşı ve Elgin mermerleri, şimdi Londra’daki British Museum’dadır. 19. yüzyıl sonunda, Alman arkeoloğu Heinrich Schliemann, eski Troya’nın kalıntılarını keşfetti, Miken’deki kalenin çevresinde bulunan sarayı ve aynı yerdeki işlemelerle süslü mezar taşlarını ortaya çıkardı. Schliemann, Miken uygarlığına ait bu kalıntıları, Homeros’un destanlarındaki yerler ve olaylarla özdeşleştirerek temel bir hata yaptıysa da çalışmaları, bu uygarlık hakkında bir dizi önemli keşfin yolunu açtı. İngiliz arkeoloğu Sir Arthur Evans, 1899’da Knossos’ta Kral Minos’un sarayının kalıntılarını buldu. Evans aynı zamanda, Yunancanın eski biçimlerini kapsayan birçok resimli elyazmasını da ortaya çıkardı. Bilinen en eski uygarlıklar olan Sümer ve Akad uygarlıklarına ait çalışmalar, Sir Leonard Woolley ve diğer arkeologların çabalarıyla hız kazandı. Eski Mısır sanatının birçok zengin örneğinin bulunduğu Tutankamon’un mezarı 1922’de Howard Carter tarafından keşfedildi. Bütün bu arkeolojik çalışmalara ek olarak Amerika kıtasında Maya, İnka, Aztek uygarlıkları üzerine çalışmalar yapıldı. Anadolu’da ilk kazı, H. Schliemann tarafından başlatıldı. Bilimsel yöntemlerden oldukça uzak olan bu çalışma, IV.Dörpfeld tarafından daha sistematik bir biçimde sürdürüldü. Bergama, Milet, Didima, Efes ve Sardes’te Almanlar ve Amerikalılar tarafından önemli sonuçlar veren kazılar yapıldı. Anadolu’da kazılar yapan arkeolog E. Chantre, Hitit uygarlığı üzerinde çalışmalarda bulundu. İstanbul müzeleri adına çalışan arkeolog Makrildi ve Winkckler, Boğazköy’deki Hitit arşivini buldu. I.Dünya Savaşı’ndan sonra daha sistematik bir hâle gelen kazılar, Kültepe, Alişar ve Boğazköy’deki çalışmalarla sürdürüldü. Özellikle Osman Hamdi Bey, kazıların düzenli yürütülmesi için çaba gösterdi. Cumhuriyet döneminde, H. Z. Koşay ve R. O. Arık, Ahlatlıbel, Göllüdağ ve Karalar’da kazı çalışmalarına başladılar. Son yıllarda, Pennsylvania Üniversitesi adına Prof. G. Bass’ın yönetiminde Bodrum’da yapılan deniz altı arkeoloji araştırmaları sonucu birçok batık çıkartıldı.