AFRİKA, 30.210.500 km2’lik yüzölçümüyle yeryüzündeki karaların beşte birini oluşturan, dünyanın üçüncü büyük kıtası. Kıyılarında girinti ve çıkıntısı az, kitlesel, geniş kısmı yaylalarla kaplı bir kıta olan Afrika’nın en kuzey noktası Blanc Burnu’ndan (37°14¢ Kuzey enlemi), en güney noktası Agulhas Burnu’na kadar (34°51, Güney enlemi) boyu 8.000 km’dir. Ekvatorun iki yanında yayılır. Kuzey yarıkürede kalan kısmı geniştir (batıda Verde Burnu’ndan, doğuda Hafin Burnu’na kadar 7.400 km), güney yarıkürede kalan kısmı güneye inildikçe daralır. Avrupa’dan Cebelitarık Boğazı (en dar yerinde 14 km), Asya’dan, 1869’da bir kanalla yarılan Süveyş Kıstağı ile ayrılır. Diğer yönlerde Akdeniz, Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu’yla çevrelenir. Ortalama yüksekliği 750 metre olan Afrika, fizikî coğrafya bakımından sadedir. Dağlar genellikle kenarlarda yer alır (kuzeybatıda Atlaslar, güneybatıda Drakensberg Dağları vb.). Kıtanın en geniş bölümü 1.000 metreden yüksek platolar ve bunların içinde çökmelerle meydana gelmiş çukurluklar ya da plato üzerinde yükselen volkanlardan oluşur. Bu görünüm özellikle Doğu Afrika’da çok belirgindir. Seri hâlde çöküntü ve volkanlar bir kırık fay hattı boyunca Mozambik kıyılarından Kızıldeniz’e kadar uzanır. Rodolphe Gölü, Kenya Dağı, Kilimanjaro (bugünkü adı Uhuru), N’Gorongoro sönmüş volkanı; Albert, Edward, Kivu, Tanganyika, Victoria gibi birçok büyük göller vardır. Plato düzlükleri Etiyopya’da en yüksek düzeye çıkarlar. Kıtanın orta bölümünde, Kongo Irmağı ve kollarının yayıldığı geniş bir çanaklaşma alanı olan Kongo Havzası yer alır. Kıtanın kuzey kesimi yine genellikle 5.000 metreyi aşmayan, fakat çok geniş alanlara yayılan platolardan meydana gelir. Kıyılar dik, çok kez bataklık ve sağlığa elverişsizdir. Bu nedenle iç kısımlara giriş güçtür. Başlıca adalar, Madagaskar, Yeşilburun (Cabo Verde), Madeira, Kanarya, Komor, Seychelles ve Sokotra’dır. Nil, Nijer, Senegal, Kongo, Zambezi, Orange ve Limpopo gibi büyük ırmaklara rağmen, akarsulardan yoksun ya da sularını dışarıya gönderemeyen alanlar çok geniş yüzeyler kaplar. Kıtanın en büyük kısmı oğlak ve yengeç dönenceleri arasında kalan bölümdür. Bu nedenle, tropikal kuşağın iklim ve bitki topluluklarının her tip ve türü, âdeta şeritler hâlinde sıralanır: Her zaman yağışlı ekvator iklimi ve bitkisel örtüsü, yağışlı ve kurak mevsimi olan tropikal iklim, savanlar, özellikleri yer yer farklı stepler, yarı çöller ve gerçek çöl iklim ve formasyonları. Bunun dışında, kıtanın kuzey ve güney kenarlarında orta ve sıcak kuşakların geçiş iklimi olan kışları yağışlı astropikal iklim ve bitki örtüsü yaygındır. Yerleşme ve beşerî coğrafya bakımından iki önemli bölge vardır: beyaz Afrika ve siyah Afrika. Kuzeydeki beyaz Afrika, Akdeniz kıyılarından Büyük Sahra’nın güneyine kadar iner. Bu bölgede Araplar, Berberiler ve bazı melez ırklar yerleşmiştir. İkincisi, kıtanın geri kalan kısımlarını, yani daha geniş bölümünü içine alır. Fakat siyah Afrika’da ırk bakımından farklı birçok zenci grubundan Sudanlılar, Gineliler, Kongolular, Nilliler, Güney Afrikalılar ve bunların ikincil kolları yaşar. Afrika’ya geçen yüzyıllarda göçlerle gelen beyazlar daha çok Güney Afrika’da yaşarlar (Hollanda kökenli Boerler, İngilizler vb.). Beyazların Rodezya ve diğer Güney Afrika ülkelerindeki sayıları azdır. Yüzyıllar boyunca İslamlık ve Hristiyanlığın rekabet hâlinde bir yayılma alanı olan, özellikle Kuzey ve Orta Afrika’da, halkı İslam olan devletlerin sayısı 20’yi geçer. Yüzyıllar boyunca bir “sömürgeler kıtası” olarak yaşamış bulunan Afrika, bugün yeni kurulmuş genç ve bağımsız ülkeler kıtası hâline dönmüştür. Sömürgelerin alanı ve sayısı oldukça azalmış ve daha da azalmaktadır. Yer altı ve yer üstü kaynaklarının potansiyeli ve özellikle enerji kaynakları bakımından son derece zengin bir kıtadır. Fakat bağımsızlık dönemi yeni başlamıştır. Bu nedenle kıtadaki ülkelerin hemen hepsi, birçok sosyal ve ekonomik sorunları olan az gelişmiş devletlerdir. Başlıca toprak ürünleri, kakao, bitkisel yağlar, kauçuk, pamuk, yerfıstığı, şekerkamışı, kahve, çok çeşitli tropikal meyvelerdir. Başlıca yer altı kaynakları arasında, altın, elmas, kobalt, demir cevheri, bakır, manganez, boksit, uranyum, petrol ve doğal gaz sayılabilir. İç kısımlara sokulma güçlüğü, çöller, ekvator ormanı gibi etkenler nedeniyle kıtanın bütünüyle tanınması gecikmiştir. Oysa Afrika, dünya kıtalarının bir parçasıdır. İlk Çağ’da ancak kıtanın kuzey kesimi biliniyordu ve buraya Libya deniyordu. Romalılar, Tunus’un bir bölümüne Afrika adını vermişlerdi. Araplar, Orta Çağ’da iç kısımlara sokulmuş olmakla birlikte nerelere kadar gittikleri bilinmemektedir. 15. yüzyılda Portekizliler ve onları izleyen diğer Avrupalı ülkeler önce kıyı bölgelerini ve 19. yüzyılın başlarında, hatta ikinci yarısından sonra da iç bölümlerini keşfettiler. David Livingstone, Stanley, Nachtigal, Mungo Park, Bart ve René Caillé gibi kâşifler, kıtanın keşfinde başlıca rolü oynadılar.
Ülke Başkent Yüzölçümü
(km2) Nüfus (000) Milli Gelir
(Kişi
Başı) $)
1) Angola Luanda 1.246.700 14.533 1.030
2) Benin Porto-Novo; Kotonu 112.620 7.103 530
3) Botsvana Gaborone 600.370 1.801 4.340
4) Burundi Bulumbura 27.830 7.319 90
5) Cezayir Cezayir 2.381.740 32.877 2.280
6) Cibuti Cibuti 23.000 721 1.030
7) Çad Cumhuriyeti N Djamena 1.284.000 9.117 260
8) Demokratik Kongo Cumhuriyeti Kinshasa 2.300.000 52.400 120
9) Ekvator Ginesi Bioko’daki Malabo 28.051 521 700
10) Eritre Asmara 121.320 4.456 180
11) Etiyopya Addis Ababa 1.127.127 74.189 110
12) Fas Rabat 446.550 31.564 1.520
13) Fildişi Kıyısı (Cote D'Ivoire) Yamooussoukro 322.460 17.165 770
14) Gabon Libreville 267.667 1.375 3.940
15) Gambiya Banjul 11.300 1.499 290
16) Gana Accra 239.460 21.833 380
17) Gine Konakri 245.857 8.788 460
18) Gine-Bissau Bissau 36.120 1.584 160
19) Güney Afrika Pretoria 1.219.912 45.323 3630
20) Kamerun Yaunde 475.440 16.564 800
21) Kenya Nairobi 582.650 32.849 460
22) Komorlar Moroni 2.170 812 530
23) Kongo Cumhuriyeti Brazaville 342.000 3.921 770
24) Lesotho Maseru 30.355 1.797 740
25) Liberya Monrovia 111.370 3.603 110
26) Libya Batı Trablus 1.769.540 5.768 4.450
27) Madagaskar Antananarivo 587.040 18.409 300
28) Malavi Lilongwe 118.480 12.572 170
29) Mali Bamako 1.240.000 13.829 360
30) Mauritus Port Luis 2.040 1.244 4.640
31) Mısır Kahire 1.001.450 74.878 1.310
32) Moritanya Novakchott 1.030.700 3.069 420
33) Mozambik Maputa 801.590 19.495 250
34) Namibia Windhoek 825.418 2.032 2.370
35) Nijer Niamey 1.267.000 12.873 230
36) Nijerya Abuja 923.768 130.236 390
37) Orta Afrika Cumhuriyeti Bangui 622.984 3.962 310
38) Ruanda Kigali 26.338 8.607 220
39) Sao Tome ve Principe Adaları Sao Tome 1.001 169 370
40) Senegal Dakar 196.190 10.587 670
41) Seyşeller Viktoria 455 82 8.090
42) Sierra Leone Freetown 71.740 5.340 200
43) Somali Mogadişu 637.657 10.742 110
44) Sudan Hartum 2.505.810 35.040 530
45) Svaziland Mbabane 17.363 1.087 1.660
46) Tanzanya Dodoma 945.087 38.365 330
47) Togo Lome 56.785 5.129 380
48) Tunus Tunus 163.610 10.042 2.630
49) Uganda Kampala 236.040 27.623 270
50) Volta (Burkina Faso) Uagadugu 274.200 13.798 360
51) Yeşilburun Adaları(Cabo Verde) Praia 4.033 482 1.770
52) Zambiya Lusaka 752.614 11.043 450
53) Zimbabwe Harare 390.580 12.963 450
Türkiye Ankara 780.576 73.302 3.750
Tabloda yer alan nüfus bilgileri Birleşmiş Milletler’in 2005 yılı öngörüleri baz alınarak düzenlenmiştir.
AFRİKA’NIN YÜKSEK DAĞLARI (metre)
Uhuru (Kibo doruğu) 5.963
Uhuru (Mavenzi doruğu) 5.355
Kenya (Kenya doruğu) 5.200
Ruvenzori 5.119
Meru 4.630
Ras Daşan 4.620
Karisimbi 4.460
Vagagai 4.320
Tubkal 4.165
Kamerun 4.070
AFRİKA’NIN BÜYÜK IRMAKLARI (km)
Nil 6.676
Kongo (Zaire) Irmağı 4.666
Nijer 4.183
AFRİKA’NIN BÜYÜK GÖLLERİ (km2)
Victoria 69.485
Tanganyika 32.500
Çat 27.000
Nyassa 26.000
Rudolf 6.335