ABDÜLAZİZ, (1830 İstanbul - 1876 İstanbul), Osmanlı Devleti’nin 32.padişahı. II. Mahmud’un Pertevniyal Sultan’dan olan oğludur. Ağabeyi Abdülmecid’in ölümünden sonra, devletin maliye, dış siyaset ve asayişte güçlüklerle karşılaştığı bir dönemde tahta çıktı. Batılı ülkelerin baskısıyla Tanzimat reformlarını sürdüreceğini bir fermanla açıklayarak Fuad Paşa’yı sadrazamlığa getirdi (1861). Fuad Paşa, maliye nazırlığını da üstlenerek gerekli düzenlemelere girişti. Düzenli yıllık bütçe hazırlanmaya başlandı. Savurganlığı önleyici tedbirlerin alınmasına, saray giderlerinin kısılmasına, yeni vergilerin konulmasına rağmen, dış borçlanmaya dayalı ekonomik politika değiştirilemedi. Karşılıksız çıkarılmış kaimelerin (kâğıt para) dolaşımdan kaldırılabilmesi ancak İngiltere’den borç alınarak gerçekleştirilebildi (1862). İktidarının daha ilk yıllarında Balkanlarda önemli sorunlarla yüz yüze geldi. Rusya’nın desteklediği Karadağ ayaklanması güçlükle bastırıldı. Romanya’nın bağımsızlığı ve I. Carol’un prensliği tanındı (1866). Sırbistan’daki Osmanlı birlikleri geri çekildi. Girit’in Yunanistan’a bağlanma isteği, özerklik verilerek önlenmeye çalışıldı (1867). Mısır valilerine babadan oğula geçmek üzere hıdiv unvanı verildi. Bulgarlar, Rum Ortodoks Kilisesi’nden ayrılarak bağımsızlık yolunda önemli bir adım attılar (1870). Bu arada içerde, meşrutiyet yanlısı Yeni Osmanlıların muhalefeti iyice güçlendi. Basını susturmak için Âli Paşa’nın hazırladığı ve Kararname-i Âli adıyla bilinen bir sansür yasası çıkarıldı (1867) ve Abdülaziz aynı yıl Paris, Londra ve Viyana’yı kapsayan yaklaşık üç aylık Avrupa gezisine çıktı. Bu gezinin olumlu etkisiyle, Âli ve Fuad paşaların yönetiminde yeni reformlara girişildi. Donanma çağdaşlaştırıldı; Vilayet Nizamnamesi adıyla eyalet sisteminden vilayete geçişi öngören yasa çıkarıldı. 1868’de Mekteb-i Sultanî (günümüzde Galatasaray Lisesi) öğretime açıldı. Eğitim alanında yeni düzenlemeler öngören Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (1869) yayımlandı. Bugünkü İstanbul Üniversitesi’nin temelini oluşturan Darülfünun, yine bu tarihlerde kuruldu. Ayrıca denizyolları, tramvay, demiryolları ve tünel işletmelerinin Şûra-yı Devlet (Danıştay) ve Divan-ı Muhasebat’ın (Sayıştay) kuruluşu gerçekleştirildi. Mahkemeler yeniden düzenlenerek bağımsızlaştırıldı. Özel hukuk ilişkilerini düzenleyen Mecelle’nin yayımına başlandı (1868). Tanzimat reformlarının öncülerinden Âli Paşa’nın ölümüyle (1871) Abdülaziz’in saltanatının ikinci dönemi başladı. Dış siyasette Rusya yanlısı bir çizgi izleyen Mahmud Nedim Paşa sadrazam oldu. Abdülaziz, reformlardan giderek uzaklaşan bir siyaset izlemeye başladı. Saray harcamaları yeniden aşırı boyutlara vardı. İyice artan dış borçların faizlerini bile ödeyemez duruma düşen Osmanlı maliyesi iflasın eşiğine geldi. Balkanlardaki ayaklanmalar, Selânik Olayı, Yeni Osmanlıların Avrupa’daki eylemleri, siyasî durumu iyice ağırlaştırınca Mithat Paşa, Serasker Hüseyin Avni Paşa, Şeyhülislam Hayrullah Efendi ve Sadrazam Mütercim Rüştü Paşa, Abdülaziz’in tahttan indirilmesini kararlaştırdılar. 30 Mayıs 1876’da tahttan indirilen Abdülaziz, dört gün sonra bilinmeyen bir nedenle öldü (4 Haziran). Başa geçen II. Abdülhamid, Abdülaziz’in ölümünden sorumlu tuttuğu kişileri Yıldız Mahkemesi’nde yargılattı (1881). Yargılama sonrası Mithat Paşa ve bazı devlet adamları suçlu bulunarak cezalandırıldı.

Doğum Tarihi                   :     8 Şubat 1830

Doğum Yeri                     :     İstanbul, Eyüp

Babası                              :     II. Mahmud

Annesi                             :     Pertevniyal Valide

Tahta çıktığı tarih             :     25 Haziran 1861

Tahta çıktığında yaşı         :     31 yaş, 5 ay

Saltanatının sonu             :     30 Mayıs 1876

Tahttan ayrılma sebebi     :     Tahttan indirildi

Saltanat süresi                 :     14 yıl, 11 ay

Ölüm tarihi                       :     4 Haziran 1876

Ölüm sebebi                     :     İntihar

Öldüğü yer                      :     İstanbul Ortaköy, Feriye Sarayı

Gömülü olduğu yer          :     İstanbul, Divanyolu, II. Mahmud Türbesi