AFYONKARAHİSAR, (Afyon da denir), geniş bölümü Ege bölgesinin İçbatı Anadolu bölümünde yer alan il ve bu ilin merkezi olan kent. Emirdağ’ın doğusunda İç Anadolu’ya, güneybatıda Dinar ve Dazkırı çevresinde de Akdeniz bölgesinin Göller Yöresi’ne taşar. Böylece üç coğrafî bölge arasında bir geçiş alanıdır. Bu özelliği ise fiziksel ve beşerî coğrafyası üzerinde etkili sonuçlar yaratır. Kuzeyde Eskişehir, Kütahya, batıda Uşak ve Denizli, güneyde Burdur ve Isparta ve doğuda Konya illeri arasında kalır. Yüzey Biçimleri: Karakteristik yüzey biçimi, vadilerle yarılmış yükseltilerin üzerinde yer aldığı düzlüklerdir. Bu düzlükler il topraklarının yaklaşık beşte birini oluşturur. Bu yükseltilerin başlıcaları; kuzeyde Bayat-Yazlıkaya yaylaları ve Emir Dağı (2.241 metre); doğuda Sultan Dağı (2.581 metre); güneybatıda Akdağ (2.449 metre); orta kesimde Sandıklı dağları (Kükürt Dağı 2.581 metre) ve Afyon’un güneyinde Kocatepe’dir (1.900 metre). Düzlüklerin başlıcaları; Afyon ovası, ilin orta kesimindeki Şuhut ve Sincanlı ovaları ile güneyde Dinar ovasıdır. Ege Denizi’ne akan Büyük Menderes’in ana kolu Küfi çayı, Sandıklı dağlarının batı yamacından iner. Küfi çayının doğuş yeri Dinar yakınındadır. Afyon’un kuzeydoğusundaki sular Sakarya ırmağı ve onun kolu Porsuk çayı aracılığıyla Karadeniz’e dökülür. Geri kalan akarsular denize kadar ulaşamaz. Akçay, Eber Gölü üzerinden Akşehir Gölü’ne dökülür. Afyon topraklarında irili ufaklı birçok göl vardır. Bunların başlıcaları; doğuda Konya sınırında, Emirdağı yakınında Akşehir Gölü (110 km2), Akşehir Gölü’nün 7 km kuzeybatısında Eber Gölü (126 km2) ve il sınırları içinde Karamık Gölüdür (38 km2). İklim: Genellikle kara iklimi görülür. Oldukça sert ve orta derecede yağışlıdır. Ege’den gelen deniz havasının etkisiyle iklim, İç Anadolu ikliminden az çok farklıdır. Kışlar soğuk, yazlar sıcak geçer. Bitki Örtüsü: Genellikle yazın kuruyan otsu bitkilerden oluşur. Ağaçlıklar ovalarda, su boylarında (söğüt, kavak); ormanlar, daha çok dağlık kesimlerde görülür. Yüzölçümünün ancak % 7’si ormanlıktır. Başlıca ağaç türleri; karaçam, ardıç, meşedir. Ekonomi: İldeki ovaların büyük bölümü tahıl üretimine ayrılmıştır; tarıma elverişli topraklarda haşhaş, anason, susam, ayçiçeği, şekerpancarı gibi sanayi bitkileri yetiştirilir. Madencilik önemli bir gelir kaynağı oluşturur. İl sınırları içinde mermer, linyit yatakları vardır. Özellikle renkleriyle ünlü mermerler, MÖ 4. yüzyıldan beri çıkarılır. Şifalı madensuları eski çağlardan beri bilinir. Sığır besiciliği büyük ölçüde et üretimine dönüktür. Sandıklı ve Gazlıgöl kaplıcaları ünlüdür. Turistik Yerler: Afyonkarahisar ve yöresi: Kentin tam ortasında, 226 metre yükseklikteki Afyonkarahisar Kalesi (iki kat sur ve burçlardan oluşan kalenin içinde birçok eski yapı, saray, mescit, mahzen, cephanelikler, sarnıç kalıntıları); Anadolu Selçuklu yapılarından Yukarı Pazar Mescidi (1264), Ulucami (1273) ve Kuyulu Mescit; Germiyanoğulları döneminden kalan Kubbeli Mescit (1330), Arasta Mescidi (1355), Akmescit (1397) ve Kâbe Mescidi (1397); Osmanlılardan kalan Bağçeşme Camii (1496), Çavuşbaşı Camii (1575) ve Gedikpaşa Külliyesi (1472); Kurtuluş Savaşı’nda kazanılan zafer anısına dikilmiş Zafer Anıtı (1935); Arkeoloji Müzesi (1937, Hitit, Roma ve Bizans dönemine ait eserler); Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı’nda 29-30 Ağustos 1922 gecesini geçirdiği yapının bir salonunda bulunan İstiklal Harbi Müzesi; Başkomutan Tarihî Millî Parkı’nın (merkez ilçeyle Sandıklı ve Sincanlı ilçelerinde) içindeki Kocatepe’de, Atatürk’ün başlattığı Büyük Taarruz’un anısına 1953’te dikilen Kocatepe Anıtı; Afyonkarahisar’ın 16 km doğusundaki Çavdarlı köyündeki Çavdarlı Höyük (MÖ 2500-2000); Cirit Kayası eteğinde, Akarçay üzerindeki Altıgöz Köprüsü (1214). Bolvadin ve yöresi: İlçe merkezinde Rüstem Paşa Camii ve Hamamı (Mimar Sinan’ın eseri); Bolvadin’in 6 km güneyinde, Akarçay üzerinde Bizans yapısı Kırkgöz Köprüsü (Mimar Sinan tarafından yenilenmiş ve uzatılmıştır). Dinar ve yöresi: Dinar’ın kuzeydoğusunda Frigyalılardan kalma Kelainai (Pers Kralı Kserkses’ın yaptırdığı sarayın yıkıntıları). Çay: Çay Medresesi (1415). İhsaniye ve yöresi: İhsaniye kasabası yakınında, eski Halep yolu üzerindeki Döğer Kervansarayı (15. yüzyılın ilk yansı), İhsaniye’nin güneybatısındaki Anıtkaya köyünde bulunan Eğret Hanı (1278). Sincanlı ve yöresi: ilçe merkezinde Sinan Paşa Camii (1525); Boyalıköy’de Bektaşîlerin Boyalıköy Tekkesi (1210). Sultandağı: Sahipata Kervansarayı (1249) ve iki katlı mescit. Şuhut: Ulucami (1415).
AFYONKARAHİSAR (03)
İç Batı Anadolu’da Eskişehir-Isparta arasında kent ve aynı adı taşıyan ilin merkezi. Ankara’ya 257 km, İzmir’e 325 km ve İstanbul’a 457 km uzaklıkta önemli bir kara ve demiryolu kavşağı üzerindedir Adını, yanıbaşındaki hisardan ve yörenin başlıca gelir kaynağı haşhaştan elde edilen afyondan alır. Yüzölçümü 1.025 km2, nüfusu 201.110 (2000). İlkçağ’daki adı Akroenos’tur. MÖ 720’ye dek Hitit, MÖ 660’a dek Frigya, daha sonraki tarihlerde ise Kimmer, Lidya, Makedonya, Bergama krallıklarının elinde kaldı. Son Bergama Kralı III.Attolos ölürken, tüm toprakları ile kent ve yöresini Roma Devleti’ne vasiyet etti. Roma’nın 395’te ikiye bölünmesinden sonra yöre Bizans’ın payına düştü. Kent ve yöresi 13. yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti’nin sınırları içine alındı. Bu dönemde kente Hisar-ı Devlet adı verildi. 14. yüzyılda Germiyanoğulları’nın eline geçen kent, 1428’de Osmanlı Devleti’nin sınırları içine alındı ve adı Karahisar-ı Sahip olarak değiştirildi. 1451’de Kütahya sancağına bağlandı. 1802’de eyalet merkezi, Tanzimat döneminde ilçe, 1865’te Bursa iline bağlı merkez yapıldı. 1895’te demiryolunun geçmesi kentin durumunu değiştirdi. 1921 ve 1922’de iki kez Yunan işgaline uğradıysa da kurtarıldı. 1923’te il merkezi örgütü kuruldu. İlde birçok tarihî eser bulunur. Afyon Kalesi, Ak Mescit, Arkeoloji Müzesi, Çavuşbaşı, İmaret, Bayezit Paşa, Burmalı Minare, Çilehan, Fethiye, Gök Medrese, Gümüşlü, Kilari Süleyman Ağa, Pir Mehmet Çelebi, Mehmet Paşa, Saraçhane, Abdullah Paşa, Hatuniye camileri, Darüşşifa, Hilafet Gazi Sultan Mesut türbeleri ve Kapıağası Medresesi, Kral mezarları bunlardan bazılarıdır. Hititler döneminde yapılan Afyonkarahisar Kalesi, daha sonra Anadolu Selçukluları tarafından onarıldı; kaleye iç ve orta kaleler eklendi. Kale içinde, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad’ın yaptırdığı Çinili Cami ve sarayın yıkıntıları, ambarlar, sarnıçlar, mahzenler bulunur. Ulucami (1272), Anadolu Selçuklu dönemi ağaç direkli ahşap cami mimarlığının önemli örneklerinden biridir. Tavanı ve mukarnas başlıkları renkli kalem işleriyle süslüdür. Osmanlı dönemine ait Gedikpaşa Külliyesi (1472), cami, medrese ve hamamdan oluşur. Cami, Bursa üslûbuyla klasik Osmanlı üslubu arasındaki geçiş döneminin bir ürünüdür. Kalem işleri, benzerlerinin en güzel örneklerinden sayılır. Cumhuriyet Meydanı’nda Avusturyalı heykeltıraş Krippel tarafından yapılan ve Büyük Taarruz’la düşmanın ezilişini simgeleyen Zafer Anıtı (1935) yer alır.
AFYONKARAHİSAR
Yüzölçümü : 14.314 km2
Nüfusu : 812.416 (2000)
İlçe sayısı : 18
İl trafik kodu : 03
AFYONKARAHİSAR’IN İLÇELERİ
İlçe İlçe Nüfusu
Merkez 201.110
Başmakçı 15.084
Bayat 8.753
Bolvadin 79.888
Çay 45.635
Çobanlar 12.364
Dazkırı 15.620
Dinar 88.304
Emirdağ 47.396
Evciler 9.486
Hocalar 12.824
İhsaniye 33.220
İscehisar 21.978
Kızılören 4.132
Sandıklı 76.618
Sincanlı 58.536
Sultandağı 22.184
Şuhut 59.284
Toplam (2000): 812.416