AZERBAYCAN, Avrupa’nın güneydoğu ucunda, Güney Kafkasya’da ülke. Güneyinde İran, doğusunda Hazar Denizi, batısında Ermenistan, kuzeyinde Gürcistan ve Rusya Federasyonu bulunur. Yüzey Biçimleri: Ülkenin kuzeyi, Büyük Kafkas Dağları’nın da bulunduğu bölge yer yer dağlık ve engebelidir. Başlıca iki ırmak olan Kura ile Asar arasında kalan güneydeki bölge ovalıktır. Ekonomi: Bir sanayi ve tarım ülkesi olan Azerbaycan’da petrol ve doğal gaz tesisleri oldukça gelişmiştir. Eskiden dünyanın başlıca petrol üreticisi olan ülke, 20. yüzyılın başında dünya petrol üretiminin yüzde 50’sini karşılıyordu. Sonraki yıllarda bu payı azalmakla birlikte, önemini korudu. Azerbaycan’ın ekonomik bakımdan en gelişmiş bölgesi, Hazar Denizi kıyısındaki Apşeron Yarımadası’dır. Bir petrol sanayii merkezi olan Bakû ile bir demir-çelik ve metalürji sanayii merkezi olan Sumgayt, yarımadadaki başlıca büyük kentleridir. Petrol ve doğal gaz dışındaki kaynakları kurşun, çinko, demir, bakır cevheri, tuz, kireç ve mermerdir. Elektrik enerjisinin yaklaşık yüzde 90’ı termik santrallarda üretilir. Sanayi, genellikle enerji, imalat ve kimya sanayii gibi ağır sanayi dallarından oluşur. Sunî gübre, tarım ilaçları, sunî kauçuk, makine yağı, plastik ve metalürji sanayileri gelişmiştir. Dokuma, ayakkabı ve ev eşyaları, başlıca hafif sanayi ürünlerini oluşturur. Gıda sanayii ve balıkçılık, ülkede önemli yer tutar; Hazar Denizi’nde avlanan mersinbalığı yumurtasından dünyaca ünlü havyar elde edilir. Azerbaycan topraklarının tarıma elverişli bölgelerinde tahıl başta olmak üzere pamuk, üzüm, sebze, meyve, ceviz, fındık, çay, pirinç, tütün yetiştirilir. Bazı yörelerde ipekböcekçiliği yapılır. Lenkeran’da yaşayan İran kökenli Talışların halı ve kilimleri çok ünlüdür. Tarih: Yüzyıllar boyu büyük göçlerin kavşak noktasını oluşturan Azerbaycan, Araplarla Hazar Türklerinin çekişme alanı oldu. 11. yüzyıldan sonra Türk egemenliğine girdi. 19. yüzyılın başlarında Azerîler, komşuları Ruslar, Gürcüler ve Ermenilerle uzun ve kanlı savaşlar yapmak zorunda kaldılar. İran, bugünkü ülke topraklarını Rusya’ya bırakmak zorunda kaldı (1828). 1917 Devrimi’nde Azerbaycan; Ermenistan ve Gürcistan ile birlikte karşı tavır aldı ve bağımsızlığını duyurduysa da (28 Mayıs 1918) Kızıl Ordu tarafından SSCB topraklarına katıldı (1920) ve federe cumhuriyete dönüştürüldü (1936). SSCB’de izlenen glastnost ve perestroyka politikalarının ardından Azerîlerle Ermeniler arasındaki çekişme doruk noktasına tırmanınca Kızıl Ordu, olayları yatıştırmak amacıyla Azerbaycan’a girdi (Ocak 1990) ve kanlı bir biçimde duruma el koydu. Ancak SSCB’de yaşanan parçalanmanın ardından 1 Eylül 1991’de bağımsızlığına kavuştu. Karar, Türkiye’nin yanı sıra birçok ülkece kabul edildi. Azerbaycan’ın da aralarında bulunduğu 11 eski SSCB cumhuriyeti, Almatı’da toplanarak SSCB yerine Bağımsız Devletler Topluluğu’nu oluşturdular (21 Aralık 1991). Bağımsızlık sonrası Ermenilerin Dağlık Karabağ’ı ele geçirmek için giriştikleri saldırılar Azerbaycan Millî Ordusu’nun direnişiyle karşılaştı. Çarpışmalar 1992 ve 1993 boyunca sürdü. Savaş sırasında yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini Halk Cephesi lideri Ebulfeyz Elçibey kazandı (7 Haziran 1992). Gence’de patlak veren ayaklanmada Elçibey görevden çekildi; Meclis başkanlığına getirilen Haydar Aliyev, cumhurbaşkanının yetkilerini de üstlendi; ayaklanmacı önder Suret Hüseyinov, başbakan ve başkomutanlığa getirildi (Haziran 1993). Halkoylaması sonrası Elçibey görevinden uzaklaştırıldı (Ağustos 1993). Meclis’in kararıyla ülkenin Bağımsız Devletler Topluluğu’na (BDT) üye olması kabul edildi (Eylül 1993). Dağlık Karabağ’daki savaş devam ederken askerî harekât başarısızlığa uğradı ve çarpışmalarda 10 bin kadar Azerî öldürüldü. BDT’nin bölgeye bir barış gücü göndermesinden sonra, Ağustos 1994’te ateşkes kararı alındı. Fakat, çatışmaların durmasına karşın, soruna kesin bir siyasî çözüm bulunamadı. Aliyev’in yönetimindeki Yeni Azerbaycan Partisi, Kasım 1995’teki ilk genel seçimlerde Millî Meclis’te çoğunluğu elde etti. Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Türkiye’yle kurulan yakın ilişkiler, Hazar petrollerinin Türkiye üzerinden taşınması projesiyle daha da güçlendi. Kasım 1998’deki cumhurbaşkanlığı seçimini yüzde 76’lık bir oy oranıyla bir kez daha Aliyev kazandı. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in 2003 yılında ölümü üzerine, oğlu İlham Aliyev, 15 Ekim 2003’de Azerbaycan’ın cumhurbaşkanı olmuştur.
AZERBAYCAN
Resmî adı : Azerbaycan Cumhuriyeti
Yüzölçümü : 86.600 km2
Nüfus : 8.527.000 (2005)
Başkent : Bakû
Resmî dil : Azerîce
Din : Çoğunluğu Müslüman (% 70 Şiî Müslüman; % 30 Sünnî Müslüman)
Para birimi : Manat
