AMASYA, Orta Karadeniz bölümünde, Yeşilırmak’ın orta çığırında il. Kuzeyde Samsun, batıda Çorum, doğuda Tokat, güneyde Yozgat’la çevrilidir. Yüzey Biçimleri: İl, Yeşilırmak ve kollarının oluşturduğu vadiler ve suladığı ovalar üzerinde kuruludur. Yüzey biçimi genellikle engebeli bir yapıdadır. İl toprakları kuzey ve doğudan dağlarla çevrilidir. En yüksek noktası Akdağ’dır (2.058 metre). Batı ve kuzeybatı yönleri ise geniş ovalara açıktır. Suluova, Taşova ve Gümüşova başlıca düzlüklerdir. Yeşilırmak’ın yanı sıra, onun kolları olan Çorum suyu, Çekerek suyu ve il merkezinin yakınında Yeşilırmak’a katılan Tersakan Çayı, il topraklarını sulayan akarsulardır. İklim ve Bitki Örtüsü: İlin kuzeyi ve güneyi iklim bakımından iki ayrı özellik gösterir. Genelde Karadeniz iklimi ile iç kesimlerin karasal iklimleri arasında bir geçiş özelliğine sahiptir. Yüksekliğe göre farklı iklim yapıları gözlenir. Yağışlar genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarına rastlar. İl topraklarının dörtte biri ormanlarla kaplıdır. Bunun içinde nitelikli orman alanı % 16 dolayındadır. Egemen ağaç türü kayın, ardıç ve karaçamdır. Akarsu boylarındaki ağaç topluluklarının dışında, zayıf otlaklar, bitki örtüsünü tamamlar. Ekonomi: İlin ekonomisi tarıma dayanır. Ekili alanların üçte ikisi tahıla ayrılmıştır. Tütün, şekerpancarı gibi endüstri bitkilerinin yanı sıra meyve yetiştirilir; özellikle elması ünlüdür. Koyun ve sığır beslenir. Çeltek civarında linyit çıkarılır. İldeki en önemli sanayi kuruluşu, Suluova’daki şeker fabrikasıdır. Ayrıca gıda sanayii, dokumacılık, orman ürünleri, ilin ekonomisinde önemli yer tutar. Turistik Yerler: Amasya: Kale ve kral mezarları; Amasya Müzesi (yörenin zengin tarihî geçmişini yansıtan eserler, İlhanlılardan kalma altı mumya); Danişmendli, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinden günümüze kalan birçok cami, mescit, türbe, hamam ve medrese; Amasya’dan 35 km uzaklıkta, Amasya-Tokat yolu üzerindeki Ezine Pazarı Hanı (1238). Gümüşhacıköy: Köprülü Mehmed Paşa Camii (1660) ve 1669’da tamamlanan arasta; Gümüş kasabasındaki Haliliye Medresesi (1415’te). Merzifon: Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii (1667), Bedesten (17. yüzyıl), Taşhan (17. yüzyıl), Çifte Hamam (1388); Mustafa Bey Hamamı (1436), Tuzpazarı Hamamı (1677), Kara Mustafa Paşa Hamamı (1678).
AMASYA (05)
Amasya ilinin merkezi. Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden biridir. Yeşilırmak Vadisi’nde şehri önemli merkezlere bağlayan kara ve demiryolları kavşağında yer alır. Yüzölçümü 1.730 km2, nüfus 133.207 (2000). İlkçağ kaynaklarında kentin adı Amasieia şeklinde kayıtlıdır. MÖ I. binden sonra kent ve yöresine Hitit ve Lidya devletleri egemen oldular. Bunları, MÖ 6. yüzyılda Persler, MÖ 4. yüzyılda Makedonyalılar ve Pontos devletleri izledi. MÖ 1. yüzyılda Romalılar kenti Pontos Krallığı’ndan aldılar. 395’te Bizans’ın, daha sonra da sırası ile Sasani, Arap, Danişment, Anadolu Selçukluları, Harizm Türkleri, İlhanlılar, Eretna Bey, Kadı Burhaneddin, nihayet 1393’te Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı Devleti sınırları içine alındı. 1402’den sonra Çelebi Mehmed’in eline geçen kentte birçok Osmanlı şehzadesi yönetici olarak bulundu. Bu dönemde merkezi durumunu koruyan Amasya, 1839’da Sivas vilâyetine bağlı 4 sancaktan birinin merkezliğini yaptı. Kurtuluş Savaşı sırasında ilk Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri’nden birisi burada kuruldu. Mustafa Kemal, Türk Milleti’ne ilk genelgesini bu kentte kaleme aldığı gibi, Osmanlı Hükûmeti temsilcisi Salih Paşa ile Heyet-i Temsiliye adına yine bu kentte buluşarak ünlü protokolü imzaladı. Cumhuriyet döneminde il merkezliğini korudu. Antik Çağ’da yaşamış Amasyalı tarihçi Strabon’un sözünü ettiği Amasya’daki kale, saray, mezarlar ve köprülerden Harşane Kalesi diye bilinen kale, Hititler zamanında inşa edildi. Pontos, Roma, Bizans, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde eklemeler yapıldı ve onarımdan geçirildi. Kalenin Yeşilırmak kıyısına inen surlarının bazı bölümleri bugün de ayaktadır. İç kaledeki saraydan yalnızca teras ve destek duvarları kalmıştır. Kale eteklerindeki Pontos krallarının mezarları (MÖ 3. yüzyıl) oldukça yıkık durumdadır. Strabon’un sözünü ettiği köprülerden biri bugün hâlâ ayakta duran Alçakköprü’dür. Meydan, Maydanos, Hükûmet (Helkis), Kuş (Kunç) köprüleri, Anadolu Selçuklu veya Osmanlı dönemlerinde yapılmıştır. Şehirdeki yapıların en eskilerinden biri olan Fethiye Camii, 7. yüzyılda kilise olarak yapılmış, 1116’da Danişmendliler döneminde camiye çevrilmiştir. Burmalı Minare Camii (13. yüzyıl), Gökmedrese Camii (1267), Torumtay Türbesi (1278), Anadolu Selçuklu yapılarıdır. Hızır Paşa Camii (14. yüzyıl) özgün biçimiyle günümüze ulaşmış ender camilerden biridir. Amasya Darüşşifası veya Bimarhane (1308-1309), tıp medresesi olarak yapılmıştır. Anadolu Selçuklu taş işçiliğinin güzel örneklerini taşıyan bu darüşşifada tıp eğitimi verildiği ve akıl hastalarının müzikle tedavi edildiği bilinir. Osmanlı dönemi yapıları arasında, Şehzadeler Türbesi (1410), Bayezid Paşa Camii(1414), Çilehane Camii (1414), Mustafa Bey Hamamı (1436), Bayezid Külliyesi (1482-1486), Mehmed Paşa Camii (1486), Kapıağası Medresesi (1488), Hatuniye Camii (1510), Şehzade Osman Türbesi (1513) sayılabilir. Bedesten, 1483’te yapılmış, günümüze ancak dört duvarı kalmıştır. Yeşilırmak kıyısındaki yalılar da, Osmanlı dönemi mimarlığının en güzel örnekleridir.
AMASYA
Yüzölçümü : 5.690 km2
Nüfusu : 365.231 (2000)
İlçe sayısı : 7
İl trafik kodu : 05
AMASYA’NIN İLÇELERİ
İlçe İlçe Nüfusu
Merkez 133.207
Göynücek 17.614
Gümüşhacıköy 29.795
Hamamözü 6.161
Merzifon 67.281
Suluova 54.123
Taşova 57.050
Toplam (2000): 365.231